ÇOCUKLARDA YALAN SÖYLEME DAVRANIÅžI

            Yalan baÅŸkasını bilerek aldatmak için söylenen geçiÅŸtirmeli sözlerdir. Günlük yaÅŸamımızda  hepimizin yalana baÅŸvurduÄŸu zamanlar olur. ÖrneÄŸin ; arkadaşımıza "bugün seninle birlikte vakit geçirmeyi canım istemiyor" yerine, "iÅŸim var" deriz. Çünkü gerçeÄŸi söylersek onu inciteceÄŸimizden korkarız.

Genellikle kendi yalanımızı gerekli, diÄŸer insanların söylediÄŸi yalanları büyük yalanlar olarak görürüz. BaÅŸkalarını bilerek aldatmak amacıyla söylenen yalanlar, gerçek yalanlardır.

Çocuklar; okulöncesi (3-5 yaÅŸ arası) dönemde gerçek dışı simgelerle gerçek simgeleri, birbirinden ayıracak zihinsel olgunluÄŸa ulaÅŸmadıklarından, anlattıkları gerçek dışı ÅŸeyler yalan olarak deÄŸerlendirilmez. Bazen rüyalarını ve hayallerini de gerçekmiÅŸ gibi anlatabilirler. Dikkat çekmek için uydurdukları hikayeler de yalandan uzaktır.

Çocuklar, dünyaya geldiÄŸinde yalanı ve ikiyüzlülüÄŸü bilmezler. Bunları; yaÅŸadıkça çevresindeki büyüklerden öÄŸrenirler.

BaÅŸkalarını aldatmak amacıyla yalana baÅŸvurmaya baÅŸlayan çocuÄŸun; kendisine saygısı kalmaz. Zaman içinde kendisinden utanan, özgüvenden yoksun, yeteneklerinin ve sahip olduÄŸu deÄŸerlerin farkında olmayan, kendisini deÄŸersiz ve iÅŸe yaramaz olarak gören bir birey haline gelir.

YALAN SÖYLEME DAVRANIÅžININ NEDENLERÄ°

        Çocukları yalana iten, çoÄŸunlukla yetiÅŸkinlerin gerçek karşısında takındıkları çeliÅŸkili tutumlardır. ÖrneÄŸin telefona cevap vermeye giden çocuÄŸuna “beni filanca sorarsa evde yok dersin” diyen bir anne, yine okul yıllarında nasıl kopya çektiÄŸini, bulduÄŸu  kopya çekme yöntemleriyle öÄŸretmenini nasıl atlattığını anlatan bir baba, annenin kapıyı çalan komÅŸu için çocuÄŸa “annem evde yok” dedirtmesi, ailenin “doktora gidiyoruz” diyerek gezmeye gitmesi, “bu yaptığımı baban sorarsa yapmadı diyeceksin” diye çocuÄŸa annenin baskı yapması, çocuÄŸun yanında “yalanla dolanla zengin olmuÅŸ” kiÅŸilerin zevkle anlatılması, dolaylı yoldan çocuÄŸa yalan söylemeyi öÄŸretmektedir.

        Çocuk ilgi çekmek amacıyla da yalan söyler. Çocuk eÄŸer 5 yaşın altındaysa yalandan söz etmek doÄŸru olmaz. Yaramazlık yapan ve yalan söyleyen çocukların amacı anne-babayı kızdırmak, çileden çıkarmak ya da aldatmak deÄŸildir. Yeterli sevgi alamayan ya da gördüÄŸü sevgiden emin olmayan, ilgi eksikliÄŸi yaÅŸayan çocuklar dikkatleri kendi üzerlerine çekmek için hikaye uydururlar. Bu çocuklar azarlanmak ve dayak yemek pahasına da olsa her çareye baÅŸvururlar.

        Bazen de yalan taklit yoluyla öÄŸrenilir. DiÄŸer çocukların yalan söylediÄŸini gören ve onları taklit eden çocuk, yalanın onlara bir takım avantajlar saÄŸladığını fark eder. Bir de buna arkadaÅŸlarının “benim gibi yapmıyorsun, çünkü korkuyorsun” türünden yönlendirmeleri eklenir. Böylece çocuk yaptığı bir hatada kendini masum gösterip cezadan kurtulmak ister.

        Çocuk güven kazanmak için de yalan söyleyebilir. Anaokuluna ve ilköÄŸretim okuluna devam eden çocuklarda sık görülen bir yalan türüdür. EÄŸer çocuk derslerinde baÅŸarılı deÄŸilse, okulda ve evde tembelliÄŸi baÅŸa kakılıyorsa bu durum çocukta telafisi zor bir aÅŸağılık duygusu geliÅŸtirebilir. Çocuk kendini deÄŸersiz, aptal, iÅŸe yaramaz biri olarak görmeye baÅŸlar.

        Çocuk cezadan kaçmak için de yalan söyleyebilir. DürüstlüÄŸü ve doÄŸru sözlülüÄŸü karşısında ceza gören bir çocuk yalana baÅŸvurabilir. Cezalandırma dayaktan ibaret deÄŸildir. Dayak en kötü disiplin aracıdır ve eÄŸitime olumlu bir katkısı yoktur. Günah keçisi gibi devamlı suçlanan, kendisini savunmasına izin verilmeyen, baÅŸkalarıyla kıyaslanan çocuklarda bir anlamda cezalandırılmış demektir. EÄŸer sınavdan aldığı düÅŸük notu söylediÄŸinde azar iÅŸitir, “yine mi zayıf aldın, bu notlar ne zaman düzelecek, ne zaman çalışmaya baÅŸlayacaksın?” suçlamalarıyla karşılaşırsa, bir sonraki zayıfını söyleme cesareti gösteremeyeceÄŸinden yalana baÅŸvurabilir.

        Çocuk kardeÅŸiyle ya da baÅŸka çocuklarla kıyaslanıyorsa, ailenin onayladığı çocuÄŸa benzemek amacıyla yalana baÅŸvurabilir. Bu nedenle yapmadığı davranışları yapmış gibi ya da yaptığı davranışları yapmamış gibi ailesine aktarabilir.

        Çocuklar kaygılandıkları bir durumdan kaçmak için de yalana baÅŸvurabilirler. Okuldan korktuÄŸu için karnının aÄŸrıdığını söyleyen ve okula gidemeyen bir çocuk ya da okulda yemek yemek istemediÄŸi için parasını çaldırdığını söyleyen bir çocuk bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

        Çocuk sık sık eleÅŸtiriliyorsa, sert tepki gösteriliyorsa, mükemmelliÄŸe zorlanıyorsa yalana baÅŸvurabilir. Çocuk doÄŸru söylediÄŸinde "yalan söylüyorsun" diye suçlanıyorsa bu yalanlar alışkanlık haline gelebilir.

 Çocuk yalan söylerken bazı özlemlerini dile getiriyor da olabilir. Mutsuzluklarını gizlemek için yalan söyleyen çocuklara rastlamak mümkündür. YetiÅŸkin insanların mutsuzlukla baÅŸa çıkma yöntemleri farklıyken, çocuklar mutsuzluklarını mutluymuÅŸ gibi yansıtırlar. Anne-babası sürekli kavga eden bir çocuk, öÄŸretmenine ve arkadaÅŸlarına anne-babasının hiç kavga etmediÄŸini ve çok iyi geçindiklerini söyleyebilir. KreÅŸte arkadaÅŸlarıyla iletiÅŸim kuramayan, oyunlara alınmayan bir çocuk, anne-babasına sınıfta en çok sevilen çocuÄŸun kendisi olduÄŸunu anlatabilir. Sınıf baÅŸkanı seçilemediÄŸi için çok üzülüp, mutsuz olan bir çocuk eve geldiÄŸinde sınıf baÅŸkanı seçildiÄŸini ifade edebilir. Anne-babası boÅŸanan bir çocuk, arkadaÅŸlarına çok mutlu bir aile tablosu çizebilir.

ÖNERÄ°LER

        YetiÅŸkinler çocuklara örnek olmalıdır.EÄŸer anne-baba baÅŸkalarına yalan söyleyecek olursa, çocuÄŸun dürüstlüÄŸün önemini anlaması çok güç olacaktır.Çocuklara hangi yaÅŸta olursa olsun yaşına uygun bir dille doÄŸruyu söylemek gerekir.

        Küçük çocukların sözde yalanları ahlaki bir hata gibi görülmemelidir.

        Çocuk yalan söylediÄŸinde aşırı tepki göstermemek gerekir. YumuÅŸak ve hoÅŸgörülü olmalı ve cezadan kaçınmalıdır. Aşırı tepki göstermek, çocuÄŸun sizin öfkenizden korunmak için, yalan söylemeye devam etmesine yol açabilir.

        Çocuklardan baÅŸaramayacakları ÅŸeyler beklenmemelidir.

        Fazla baskıdan kaçınılmalıdır. Özellikle çocuÄŸun yalan söylediÄŸini anladığınızda dayaÄŸa baÅŸvurmayın, çünkü dayak yalancılığı pekiÅŸtiren bir ceza ÅŸeklidir. Ayrıca  koyulan kuralların çocuÄŸun yaÅŸamını fazla sınırlamamasına dikkat edilmelidir.

 YetiÅŸkinler çocuÄŸu araç olarak kullanmamalıdır.ÖrneÄŸin; annenin çocuÄŸa telefonda “annem evde yok” dedirtmesi gibi. Ayrıca çocukları yalanlarından dolayı ya da sizin  teÅŸvik ederek söylettiÄŸiniz yalanlardan dolayı asla ödüllendirmeyin.

        ÇocuÄŸun diÄŸer çocuklarla ve kardeÅŸiyle kıyaslanmaması gerekir.

        Anne-baba-çocuk iletiÅŸiminin olumlu olması gerekir. Çocuk istek, sıkıntı, kaygı ve endiÅŸelerini sizinle konuÅŸabilmelidir. ÇocuÄŸu dinlemek ve çözüm yollarını kendisinin bulmasına yardımcı olmak gerekir.

        Yalan söylediÄŸi için çocuÄŸu suçlamamak gerekir."Yalancı" etiketi yapıştırılmış olan bir çocuk, bu etiketin gereklerini yerine getirecektir, Çünkü “yalancı” kelimesiyle çocuÄŸun kiÅŸilik özelliÄŸi ifade bulmaktadır. Oysa çocuÄŸunuzun kiÅŸiliÄŸini bu davranıştan ayrı tutmak gerekir. Sevilmeyen ÅŸeyin çocuÄŸun kendisi deÄŸil, davranışı olduÄŸu anlatılmalıdır.

        DoÄŸru söylediÄŸinden emin olmak için kontrol edilmelidir. ÇocuÄŸa "ödevin bitti mi" diye sormak yerine "ödevini görmek istiyorum" deyin.Bu davranış hem kontrol edileceÄŸi için ödevini düzgün yapmasını saÄŸlar hem de sonucundan çekindiÄŸi için yalan söylemeyi engeller. Ayrıca çocuklara sık sık ne yaptıkları ya da ne gördükleri  anlattırılmalı çeÅŸitli bahanelerle davranışlarının nedenleri sorulmalıdır.

        Çocukları yalana yönelten bir diÄŸer neden ise korkudur. Evde oyun oynarken salondaki bir süs eÅŸyasını kıran çocuÄŸun “ben yapmadım” demesi aslında kendini koruma ihtiyacındandır. Böyle bir durumda kızmak yerine “gel bir daha düÅŸünelim, yanlış hatırlıyor olabilir misin”  diyerek onu yönlendirin. Herkesin zaman zaman kaza ile bir ÅŸeyler kırabileceÄŸini, bundan sonra salonda oynamaz ise böyle kazaları yaÅŸamayacağını anlatabilirsiniz. “Sen yalan söylüyorsun” diye bağırmak, cezalandırmak bu tarz davranışların pekiÅŸmesini ve devamını saÄŸlar. Bilinen bir gerçek vardır ki o da katı disiplin teknikleri uygulayan ailelerin çocuklarında yalan söyleme davranışına daha sık rastlanır.

        EÄŸer çocuÄŸunuz aşırı kaygılı ve çekingenlik yüzünden yalan söylüyorsa ona güven verin, öfke ve kınama tepkilerinden kaçınmaya çalışın.

PATOLOJÄ°K YALANLAR:Hiçbir kazancı olmadığı halde, düÅŸünülerek planlanmış yalanlardır. Daha çok ergenlik döneminin baÅŸlarında görülür ve tedavi edilmezse hayat boyu devam eder. Bu tür yalanlar baÅŸka davranış sorunlarıyla birlikte görülür; okuldan ya da evden kaçma gibi. Böyle bir durum uygun bir inceleme ve tedavi süreci gerektirir.

Uzm.Dr. Sevilay ZORLU

Psikiyatrist &  Psikoterapist

www.antalyaterapipsikiyatri.com

www.antalyacinselterapi.com

Åžirinyalı Mh. Ä°smet GökÅŸen Cad.

1528 S. Åžahbaz Apt. K:2 D:5

0 (242) 316 98 99