“SaÄŸlık Bakanlığının ruh saÄŸlığı hizmeti sunan tüm meslekler için görev, yetki ve sorumluluk tanımlarını içeren yasa giriÅŸimini destekliyoruz” 

Son yıllarda Fen Edebiyat Fakülteleri ya da EÄŸitim Fakülteleri Psikoloji Bölümünden mezun olanlar ile EÄŸitim Fakültesi Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü mezunları Özel Psikolojik Danışmanlık adı altında TC yasalarına uygun olmayan biçimde hasta muayene ve tedavi hizmeti vermeye baÅŸlamışlardır. Son beÅŸ yıl içinde ise bu uygulamalar çığırından çıkmış ve yaÅŸam koçluÄŸu, eÄŸitim danışmanlığı, kiÅŸisel geliÅŸim uzmanlığı gibi adlar altında felsefe bölümü mezunları, iktisatçılar vs. birçok kiÅŸi bu alanda çalışmaya, hasta görmeye, tanı koymaya ve tedavi etmeye baÅŸlamışlardır. Yapılan bu uygulamalar yasa ihlali ve halk saÄŸlığının ehliyetsiz ve yetkisiz kiÅŸilerce suiistimali olarak deÄŸerlendirilmektedir. Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi bu konudaki duyarlılığını bakanlığa bir dilekçe ile ileterek gerekli denetim ve yasal iÅŸlemlerin yapılmasını talep etmiÅŸtir. Bu geliÅŸmeler ve kamuoyun yansıyan çeÅŸitli olaylar çerçevesinde son günlerde ruh saÄŸlığı alanında çalışan meslek gruplarının çalışma koÅŸulları ve görev tanımları bazı basın yayın organlarında yoÄŸun biçimde tartışılmaya baÅŸlanmıştır. Özellikle Nisan ayında SaÄŸlık Bakanlığı tarafından Ä°l SaÄŸlık Müdürlüklerine gönderilen ve meslek topluluÄŸumuz tarafında olumlu olarak deÄŸerlendirilen psikolojik danışma merkezlerinin kapatılması ile ilgili genelge ile bu tartışmaya daha da ivme kazanmıştır. Ruh saÄŸlığı çalışanlarının görev ve yetkilerinin sıklıkla kötüye kullanıldığı ülkemizde bu çalışmaların yapılıyor ve tartışmaların yürütülüyor olması ülkemiz ruh saÄŸlığı hizmetleri açısından büyük önem arz etmektedir. 

Ülkemizde toplumun bir çok kesiminde ruhsal sorunlarla uÄŸraÅŸan meslek gruplarının tanımlamasını yeterince bilinmemektedir. ÖrneÄŸin sıklıkla psikolog ya da psikiyatri hekimi (psikiyatrist) kavramları aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu kullanım ile aslında aldıkları eÄŸitim olarak çok farklı olan iki grup sıklıkla birbirine karıştırılmaktır. Ruh saÄŸlığı ile ilgili sorun yaÅŸayan kiÅŸiler nereye baÅŸvuracakları hususunda kararsızlık yaÅŸamaktadır. Ruh saÄŸlığı hizmeti bir ekip çalışması içerisinde yürütülmelidir. Ruh saÄŸlığı ekibinin birer parçası olan dünyada  ve ülkemizde uzun yıllardır iÅŸbirliÄŸi içinde çalışan psikiyatri hekimi ve psikologların görev tanımlamaları ile ilgili olarak Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi basını ve kamuoyunu bilgilendirme sorumluluÄŸu hissetmektedir. 

Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi T.C. SaÄŸlık Bakanlığı tarafından hazırlanmakta olan SaÄŸlık Meslekleri yasasında ruh saÄŸlığı alanında çalışan meslek mensuplarının görev tanımlamalarına katkı saÄŸlamayı sürdürmekte, bu amaçla hazırladığı dökümanları ilgili birimlere göndermektedir.

Bilimsel artalan:

1 - Ä°nsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır. Dünya SaÄŸlık Örgütü tarafından saÄŸlık biyo-psiko-sosyal olarak tam bir iyilik halinde olmak olarak tanımlanmaktadır.

2- Bu süreçlere iliÅŸkin ortaya çıkan hastalık durumlarında tanı mutlaka hekim tarafından konur ve tedavi bütün tıp branÅŸlarında olduÄŸu gibi hekimin sorumluluÄŸunda bizzat kendisi ya da koordine ettiÄŸi saÄŸlık ekibi tarafından uygulanır.

3 - Bir yakınmanın ruhsal mı yoksa bedensel mi olduÄŸu ancak iyi bir tıbbi öykü alma, tam bir fizik muayene ve özellikle de nörolojik muayeneden ve gerekli tetkiklerden sonra anlaşılabilir. Ruhsal hastalık tanısı da iyi bir tıbbi öykü alma ve ruhsal muayeneyi takiben konulabilir. Bu nedenle ruhsal hastalığı olan kiÅŸilerin muayene ve tedavi yetkisi ruh saÄŸlığı alanında psikiyatri hekimlerine verilmiÅŸtir.

4- Dört yılık fen edebiyat fakültesi psikoloji bölümü mezunları ile eÄŸitim fakültelerinin psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümünü mezunları öÄŸrenimleri süresince hemen hiç bir kurumda yapılandırılmış, müfredatı kabul edilmiÅŸ ve uygulaması denetlenen bir klinik stajı yapmamaktadır. Kurumdan kuruma deÄŸiÅŸen 15 gün veya bir aylık süreler boyunca hastane ortamında bulunmak dışında ruhsal hastalığı olan kiÅŸilerle karşılaÅŸmamaktadırlar. 

5- Nasıl isimlendirilirse isimlendirilsin tıp eÄŸitimi almamış kiÅŸi ya da meslek gruplarının hasta muayene etme, tanı koyma ve tedavi yetkisine sahip olarak faaliyet göstermeleri pek çok açıdan evrensel bilimsel görüÅŸe ve halk saÄŸlığının korunmasına aykırı bir durumdur. Ä°nsan saÄŸlığı ile ilgili olmasına karşın saÄŸlık hizmeti dışında tanımlanan her hizmet saÄŸlık bakanlığının yetki ve denetiminden kaçırılmış olur. SaÄŸlık hizmetlerinin tek düzenleyicisi saÄŸlık bakanlığı olmak zorundadır. 

6- Tıbbi eÄŸitim almamış kiÅŸilerin hiçbir ÅŸekilde psikiyatrik anlamda ruhsal bozulma/hastalık ile normal/saÄŸlıklı ayrımını yapamayacağı bilimsel bir gerçektir. Tüm ruhsal hastalıkların tanısında “bu durumu açıklayacak fiziksel bir hastalık ya da madde kullanımının dışlanması” hayati öneme sahiptir.

ÖrneÄŸin hipotiroidi belirtileri ile depresyon belirtilerinin ayrımını hekim dışı meslek gruplarının yapması beklenemez ya da hipertiroidili bir çocuÄŸa dikkat eksikliÄŸi yanlış tanısı konulabilir. 

Major depresyon fiziksel hastalıklara en çok eÅŸlik eden psikiyatrik bozukluk olarak öne çıkmaktadır.

Depresyon bilinen/akla gelebilecek tüm fiziksel hastalıkların seyrini olumsuz yönde deÄŸiÅŸtirerek saÄŸlık merkezlerinin kullanımını artırır, kiÅŸinin günlük yaÅŸam kalitesini düÅŸürür.

Tedavi edilmeyen depresyonun, özellikle kalp krizi geçirmiÅŸ kiÅŸilerde hastalığın seyrini kötüleÅŸtirdiÄŸine dair bilimsel makaleler yayınlanmıştır. 

7- Ä°ç hukukumuzdaki mevzuata göre ruh saÄŸlığı ve hastalıkları uzmanı dışındaki ruh saÄŸlığı çalışanları psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi (psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi) sürecinde tek baÅŸlarına yer alamazlar. Ruh saÄŸlığı hizmetleri tedavi süresi boyunca da iÅŸbirliÄŸi içinde ve ekip halinde sürdürülmelidir. “Tedavi süreci” tanının tekrar deÄŸerlendirilmesi ve iyileÅŸmenin takibinden ayrı düÅŸünülemez. Tanının psikiyatri hekimi tarafından konulması sonrasında psikolojik tedavinin klinik psikolog tarafından, psikiyatri hekiminin dahil olmadığı bir süreçte yürütülmesi tanının tekrar deÄŸerlendirilmesi, eklenebilecek tanıların takibi vb. gibi konular açısından uygun deÄŸildir.

8- Yüksek ÖÄŸrenim Kurulunun 16.9.08 gün ve B.30.0.E.Ö.B. 0.00.00.01- 3584 sayılı yazısında psikologların tek baÅŸlarına muayenehane açıp psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi sürecinde yer alamayacakları açıkça belirtilmektedir(Ek-1). 

9- “Tedavi süreci” tanının tekrar deÄŸerlendirilmesi ve iyileÅŸmenin takibinden ayrı düÅŸünülemez. Tanının psikiyatri hekimi tarafından konulması sonrasında psikolojik tedavinin klinik psikolog tarafından, psikiyatri hekiminin dahil olmadığı bir süreçte yürütülmesi tanının tekrar deÄŸerlendirilmesi, eklenebilecek tanıların takibi vb. gibi konular açısından uygun deÄŸildir.

10- Ölçme ve deÄŸerlendirme testleri tanıya yardımcı yöntemler olup tek başına hastalık tanısı koydurucu özellik taşımazlar.

ÖrneÄŸin EEGde belirlenen patolojik bulgu tek başına epilepsi tanısı koymaya yeterli deÄŸildir, EEG nin normal olması da epilepsinin olmadığı anlamına gelmemektedir.

Bütün bayılmalar ruhsal kaynaklı konversiyon olarak deÄŸerlendirilemez. Ayırıcı tanı için tıp bilgisi gereklidir. Ruhsal kökenli bayılmalarla kan basıncı düÅŸmesine baÄŸlı bayılmaları ayırmak için bile tıp bilgisine ihtiyaç vardır. 

12- Var olan eÄŸitim mevzuatına göre klinik psikologlar üniversite ve yüksek okulların sosyal bilimler enstitülerinde yüksek lisans ve doktora programlarını tamamlamaktadırlar. Oysa klinik ortamda çalışacak ve hasta görecek psikologların da, psikiyatri hemÅŸirelerinde olduÄŸu gibi diÄŸer tüm saÄŸlık mensuplarıyla birlikte yüksek lisans ve doktora programlarını, saÄŸlık bilimleri enstitülerinde yapmaları gerekmektedir. SaÄŸlık bilimleri enstitüsü bu programlara katılanların klinik ortamda ve hastanede hasta görme ve tanı tedavi sürecine katkıda bulunma eÄŸitimi almalarını saÄŸlayacaktır. 

Tanımlar

Ruh saÄŸlığı alanında çalışan kiÅŸileri ÅŸöyle sıralayabiliriz: 

1.            Psikiyatri hekimi

2.            Pratisyen hekim/Aile hekimi

3.            Psikolog/Klinik Psikolog

4.            HemÅŸire/Psikiyatri hemÅŸiresi

5.            Sosyal hizmet uzmanı

6.            Psikolojik Danışmanlar 

Psikiyatri hekimi

Ruhsal rahatsızlıkların önlenmesi, tanınması, tedavi edilmesinde ve rehabilitasyonunda çalışan tıp fakültesi mezunu psikiyatri uzmanlık eÄŸitimini tamamlamış hekimdir. Psikiyatri hekimi, 6 yıllık tıp fakültesinden mezun olmuÅŸ ve ondan sonra 4-5 yıl psikiyatri ihtisası yapmış hekimlere denir. Böylece aldığı eÄŸitimle insanın hem genel tıbbi hastalıklar hakkında bilgi sahibi olan hem de ruhsal yapısını deÄŸerlendirme tanı koyma, ayırıcı tanı yapma ve tedavi etme bilgisi ve yetkisine sahip olan kiÅŸidir. 

Psikiyatri hekimi klinik karar verici olarak ruh saÄŸlığı ekibi içinde koordinasyonu saÄŸlamaktadır. Psikiyatrik hizmetin kaliteli olarak verilebilmesi için baÅŸvuru, deÄŸerlendirme, tedavi, diÄŸer birimlere yönlendirme ve tedaviyi sonlandırma, izlem ve rehabilitasyon aÅŸamaları tanımlanmıştır. Tıbbi süreçleri deÄŸerlendirerek psikiyatrik tablolara iliÅŸkin ayırıcı tanı yapmak, tanı koymak, tedaviyi planlamak, ilaç ve diÄŸer tedavi yöntemlerinin yanı sıra, uygun görülen psikoterapiyi uygulamak ve/veya yönlendirmek psikiyatri uzmanlarının sorumluluÄŸu ve yetkisi içindedir. 

Psikolog/Klinik Psikolog 

Psikolog: Fen-Edebiyat fakültelerinin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuÅŸ kiÅŸilere psikolog denilmektedir. Psikoloji lisans eÄŸitimi sırasında hasta görüÅŸmesine dayalı uygulamalı klinik eÄŸitim, süpervizyon veya yapılandırılmış standardize psikoterapi eÄŸitimi almamaktadırlar. Sosyal bilimler alanında, teoriye dayalı olarak bu eÄŸitimi alan psikologların saÄŸlık alanında tanı veya tedaviye dayalı bağımsız ve bireysel uygulama yapmaları beklenemez. Temel tıbbi bilgileri olmadığından ayırıcı tanı yapmaları ve tedaviyi planlamaları ve saÄŸlıklı olarak yürütmeleri beklenmemelidir. Klinik ortamlarda psikiyatri hekimi ile birlikte ruhsal hastalıklara  tanı koyulması ve  ve tedavi hizmetleri sırasında tıbbi ekibin bir parçası  olarak çalışırlar. Aynı ÅŸekilde koruyucu ruh saÄŸlığı ve rehabilitasyon hizmetlerinde ruh saÄŸlığı ekibi içerisinde yer alırlar. 

Klinik psikolog: Åžu anki tanımlamada, lisans eÄŸitimleri üzerine, sosyal bilimler alanında klinik psikoloji üzerine yüksek lisans/doktora yapmış psikologlara denilmektedir. Türkiyede yüksek lisans eÄŸitimlerinde psikiyatri klinikleri nadiren kullanılmaktadır. Oysa Avrupa Psikolog Dernekleri Federasyonu (EFPA) psikoloji lisans eÄŸitiminde dahi klinik eÄŸitimin esas olduÄŸunu ve bu eÄŸitimlerin de “saÄŸlık kurumlarında” yapılması gerektiÄŸini belirtmektedir. DiÄŸer bir deyiÅŸle hasta ile karşılaÅŸmadan, klinik uygulama olmaksızın yapılacak teoriye dayalı doktora programları ile klinik psikolojide yeterlik kazanılamaz.  

Sosyal bilimler alanında psikolojinin çeÅŸitli yan dallarında yüksek lisans veya doktora programlarını tamamlamış olan psikologlara verilen bilim uzmanı ya da bilim doktoru ünvanları, iÅŸletme, hukuk vb. gibi diÄŸer bilim dallarında verilen akademik ünvanlara karşılık gelmektedir. Bu kiÅŸiler akademik ortam dışında saÄŸlık kuruluÅŸlarında çalışmak istediklerinde lisans eÄŸitimi almış psikologların görev pozisyonunda çalışabilirler. 

Klinik psikologlar bilimsel geçerliliÄŸi kabul edilmiÅŸ uluslararası tanınırlılığı olan standardize eÄŸitimlerden geçerek belgelendirilirlerse psikiyatri hekiminin yasal sorumluluÄŸunda ve koordinasyonunda psikoterapi yapabilirler. Aynı ÅŸekilde koruyucu ruh saÄŸlığı ve rehabilitasyon hizmetlerinde ruh saÄŸlığı ekibi içerisinde yer alırlar. Klinik psikologlar da psikologlar gibi bağımsız ve bireysel olarak tanı koyamaz ve tedavi yapamazlar. 

Psikiyatri hemÅŸiresi
Standart hemÅŸirelik eÄŸitiminin üzerine psikiyatri hemÅŸireliÄŸi yüksek lisansı yaparak uzmanlaÅŸmış hemÅŸirelerdir. Birinci basamak saÄŸlık kuruluÅŸlarında ve psikiyatri birimlerinde çalışırlar. Danışmanlık verme, tavsiyelerde bulunma, ruh saÄŸlığının uzun dönemli korunmasında destek verme ve hekimin önerdiÄŸi medikal tedavileri uygulama görevlerini yerine getirirler. Psikiyatri hemÅŸiresi bilimsel geçerliliÄŸi kabul edilmiÅŸ uluslarası tanınırlılığı olan standardize eÄŸitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde bazı psikoterapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluÄŸunda uygulayabilirler.

HemÅŸire

Psikiyatrik hastaların ruh saÄŸlığı ekibi tarafından önerilen günlük bakım ve hemÅŸirelik hizmetlerini veren kiÅŸilerdir. Psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi aÅŸamalarında tek baÅŸlarına yer alamazlar.

Sosyal Hizmet Uzmanı

Ruh SaÄŸlığı alanında hizmet vermek için özel eÄŸitim almış sosyal hizmet uzmanıdır. Hastalara barınma, gündelik yaÅŸam, eÄŸitim alanlarında destek olurlar. Psikiyatri hastalarının sosyal sorunların çözümü aÅŸamasında psikiyatri hekimi sorumluluÄŸunda görev alırlar. Psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi aÅŸamalarında tek baÅŸlarına yer alamazlar. Sosyal hizmet uzmanları bilimsel geçerliliÄŸi kabul edilmiÅŸ uluslarası tanınırlılığı olan standardize eÄŸitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde ilgili alanda bazı terapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluÄŸunda uygulayabilirler.

Danışmanlar
EÄŸitim fakültelerinin psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümlerinden mezun kiÅŸilerdir. SaÄŸlık alanı dışında baÅŸta eÄŸitim kurumlarında olmak üzere danışmanlık ve rehberlik verme görevlerini üstlenirler. Ayrıca ruhsal hastalığı olmayan kiÅŸilere yaÅŸam sorunlarıyla daha iyi baÅŸa çıkmalarını saÄŸlamaları için danışmanlık verirler. Birinci basamak saÄŸlık kuruluÅŸlarında aile hekimi, psikiyatri birimlerinde psikiyatri hekimi denetiminde çalışırlar. Danışmanlık ve rehberlik dışında psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi süreçlerinde yer alamazlar. Danışmanlar bilimsel geçerliliÄŸi kabul edilmiÅŸ uluslarası tanınırlılığı olan standardize eÄŸitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde ilgili alanda bazı terapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluÄŸunda uygulayabilirler.

ÖNERÄ°LER: 

1- Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi olarak yukarıda belirtilen görüÅŸlerimiz doÄŸrultusunda ruh saÄŸlığı hizmetinin psikiyatri hekimi sorumluluÄŸunda yürütülmesi gereken bir ekip hizmeti olduÄŸunu ve diÄŸer ruh saÄŸlığı çalışanlarının tek baÅŸlarına ruh saÄŸlığı hizmeti veremeyeceÄŸini vurguluyoruz. Ayrıca SaÄŸlık Bakanlığının ruh saÄŸlığı hizmeti sunan tüm meslekler için görev, yetki ve sorumluluk tanımlarını içeren bir yasa giriÅŸiminin olmasını açıkça destekliyoruz. 

2- Sınırları yeterince belirlenmediÄŸinde halkın istismarına yol açabilecek nitelikte olan ruh saÄŸlığı alanında hizmet veren mesleklerin görev, yetki ve sorumluluklarının vatandaşın yararına ve bilimsel temelde belirlenmesinde Türkiye Psikiyatri DerneÄŸi olarak her türlü katkı ve iÅŸbirliÄŸine açık olduÄŸumuzu belirtiriz.